Шох Эмине, мукъайт Мизёзя ве Ментарайнынъ огълу Джафер
Кузьнинъ орта айында, «Ана
тили оджаларна» журналынынъ баш муаррири, урьметли Лейля ханым Асанова мени,
энди аньанеге чевирильген, бир эдебий тедбирге давет этти. Лейля оджа Асанова
бизим миллий китапханемизде ана тилимизде язылгъан бедий эсерлер узеринде
эсаслангъан меракълы субетлер, корюшювлер тешкиль эте.
Кечкен сефер Лейля оджанен бирликте бизлер «Иште, бу!» икяесининъ муэллифи Эльмира Бекированен таныш олдыкъ ве мезкюр эсер боюнджа озь фикирлеримизни бильдирип, лакъырды эткен эдик.
Ноябрь 8-нде исе, Къырымтатар язы ве медениети куню черчивесинде, Лейля оджа Асанова иле И. Гаспринский адына къырымтатар китапханесининъ хадимлери «Эмине, Мизёзя ве Ментарай» серлевалы ве даа бир сыра несир ве назм эсерлернинъ муэллифи Лейля ханым Муратованен эдебий корюшювни тешкиль эттилер.
Китапханедеки тедбир меракълы кечти, марузаджылар ве мусафирлер субетте фааль иштирак эттилер. Тедбирни яш ве, керчек, пек истидатлы ханым – Къырым педагогика-муэндислик университетининъ талебеси – Мавиле Мамбетова яраштырды.
Лейля ханым Муратованынъ эсерлеринен танышлыкъ манъа «Къырым инджири» ярышы вастасынен насип олды. Онынъ «Шахзаде Сабах», «Эмине, Мизёзя ве Ментарай», «Лейлек» адлы масаллары ярышта финалгъа чыкъты ве, гъалебе къазангъан олып, ярыш нетиджесинде нешир этильген джыйынтыкъларындан ляйыкъ ер алгъанлар.
Эписи бу, къайд этильген, эсерлер, ве, умумен, Лейля ханымнынъ къалемине аит эсерлер, озюне хас мераметлик, эйилик, айдын умют киби чизгилеринен айырылып турмакъталар. Мевзу, къурулышы, сюжетине дикъкъат этильсе, бу эсерлер балалар ичюн язылгъан, ве, бельки де, 6-12 яшындаки балаларгъа меракълы ола биле. Хусусан, «Эмине, Мизёзя ве Ментарай» адлы икяе.
Лейля ханымнынъ бу эсери ярышта иштирак этмек ичюн жюри азаларынынъ элине тюшкенде, о, шиведе язылгъаны анълашылды. Манъа, жюри азасы олмакътан гъайры, «Къырым инджири»нинъ джыйынтыгъыны да неширге азырламакъ ишлери Алладан насип олды. Ве, бу икяе конкурс эсери олгъаны ичюн, озь хусусиетлеринен айрыджа меракълы олгъаны себебинден, джыйынтыкъта оны, базы керек тюзетмелер кирсетерек, шу шиве шекилинде, олгъаны киби къалдырмакъ къарарыны алдым. Чюнки, бу эсер, мисаль, айры китапчыкъ оларакъ чыкъарылса, я да мектеп дерсиликлерге кирсетильсе, онъа эдебий ана тилимиздеки адаптациясыны азырлап, эки метинни параллель шекильде бермек мумкюн олур, деген фикиринде эдим. Мисаль, Ашыкъ Умернинъ шиириети, 20-асырнынъ башында язылгъан эсерлер («Ненкеджан ханым дюрбеси») белли языджымыз Риза Фазыл тарафындан бойле земаневий тильге якъынлаштырылып чевирильген эди. Бугунь, тилимиз хавфлы алда олгъан заманда, даа да мушкюль вазиеттеки шивелеримизнинъ бир де бир усулынен сакъланмакъны, фиксация этмек вазифени де унутмамакъ керек олгъанымызны тюшюндим. Эм, асылында, Лейля ханымнынъ язгъан тили озюнинъ айрыджа услюби киби къабул этиле, ве эсерлерине айрыджа бир шырныкълыкъ къоша.
Лейля ханым Муратованынъ эсерлеринен окъуйыджылар ана тилимиздеки бала эдебиятынынъ амбасадоры вазифесини беджерген "QırımJunior" интернет лейхасы ярдымынен танышмакъ мумкюн.
Демек, Эмине, Мизёзя ве Ментарай. Кимлер олар?
Эмине. Шох бир къыз бала. Сачы да, табиаты киби, айны. Сербестлик севген бир сачлар. Тертипли, топлу, тарангъан, чешит тасмаларнен багълангъан алда турмагъа истемеген, гурь бир сачтыр. Эмине – джесюр, ирадели, ве айны вакъытта, пек сезгир ве мераметли къызчыкътыр.
Мизёзя. О, керчектен, Мирза. Амма, кичкенелигинде озь адыны бойле янълыш, бала тилинен, айткъанда, шу Мизёзя олып да къалды. Мизёзя бираз къоркъакъча, мукъайтча. Амма, Эминенен бирликте чешит маджераларгъа огърагъаны анълашыла.
Ментарай. «Ментарай сени озюне алыр» деп, Эминени битасы къоркъуза. Ментарай – аслында, халкъымызнынъ мифологиясындан белли бир танърыча. Яни Лейля ханым озь эсеринде эски фольклорымыздан къалгъан персонажларны да мейдангъа чыкъара.
Амма икяедеки Ментарай – адий къадын. Йигирми йыл эвельси Джафер огълуны гъайып эткен къадын. Занымджа, Ментарай – Мусемма битайнынъ - образы пек муреккеп, пек терен олды. Лейля ханым фаджиалы адиселерге огърагъан инсаннынъ психологиясындаки денъишмелерини пек яхшы косьтерген. Бундан гъайры, бойле, койнинъ кенарында яшагъан, я да бизге сокъакъларда расткельген худжурджа, апраш инсанларгъа олгъан мунасебет насыл олмакъ керек деген меселеси де козьге чалына.
Мусемма битайнынъ огълу Джафернинъ сеяхаты исе – эсерде айры, фантастик я да, бельки, даа догъру - романтик элементлерге аит бир къысымдыр. Бу къысым икяени масалгъа чевире ве даа да лирик чизгилер иле яраштыра.
Бу эсер тербие, миллий характер, мераметлик ве буларгъа бенъзеген бир сыра меселелер боюнджа талиль этильмек мумкюнлигини Лейля оджа Асанова ве тедбирнинъ мусафирлери де къайд эттилер. Шевкет оджа Юнусов исе мезкюр икяе муэллифнинъ (шусы да къайд этмелидир, филолог тасилини алмагъан муэллифнинъ) эдиплик истидатыны косьтергенини сёйледи. Энвер оджа Къуртумеров «Эмине, Мизёзя ве Ментарай» икяесинде Къоз шивесине аит сёзлерине ве умумен эсернинъ тили хусусиетлери боюнджа малюмат берди.
Лейля ханым Муратованынъ элине сагълыкъ ве ильхам тилеп, янъы эсерлерни буюк меракънен беклегенимни бильдирмеге истейим!
Лейля оджа Асанова баш муарирлик эткен, чокъ файдалы материаллар дердж эттирген, «Ана тили оджаларына» адлы журналынынъ арды гурь олсун!
Миллий китапханемизге чокъ йыллыкъ фаалиет ве чокъ-чокъ окъуйыджылар олмакъны тилейим!
Бойле истидатлы муэллифлерни мейдангъа чыкъаргъан ве иджадыны халкъкъа таныттыргъан «Къырым инджири» ярышынынъ тешкилятчыларына тешеккюрлер бильдирмек ве ярышкъа мувафакъиетли ве заферли девамлар истемектем!
Майе Абдулганиева, муэллиф, муаррир, терджиман.