Мустафа Аметнинъ "Ем" адлы икяеси боюнджа
Мустафа Амет земаневий эдебиятымызда энди бир сыра эсерлер иле белли. Онынъ икяелерини мен "Авдет" газетасы саифелеринден ве "Къырым инджири"нинъ биринджи топламындан окъудым.
Мустафа бейнинь несирине персонажларынынъ психологиясына терен далув ве реализм хастыр.
Ишбу, " Ем" адлы несир эсери манъа Мустафа Аметовнынъ иджадында даа да бир басамакъ киби корюнди.
Шимди бу эсерни тафсилятлы талиль этмейджем. Сиз озюнъиз бу икяени окъугъанынъызны истейим.
Тек, бу эсерни окъугъан сонъ дуюлгъан дереджеде тесир алтында къалгъанымны къайд этерим.
Детективми бу эсер? Эбет, бу эсерде детектив аляметлери ачыкъ тапыла биле. Бу икяе, атта, мистик детектив киби окъула биле. Вакъиаларнынъ арды-сыралыгъы худжур ве къарышыкъ бир йип топу киби чезиле.
Психологик драмамы бу эсер? Керчек, бу эсерде къараманларнынъ башындан гъает буюк фаджиалар кечмекте, ве бу инсанлар чешит усуллар иле бу вазиеттен озюни къорчаламагъа тырыша, акъикъаттан къача, нидже къарарларгъа келелер.
Миллий рухумыз меселесине дикъкъат этилеми бу эсерде? Эбет, эм де гузель бир усталыкънен несиллер багъы ве зытлыгъы, миллий адет турмушымыз ве земаневий тарз-алымыз, эсерде керек бир пропорцияда косьтерилип, ялынъыз утандырыджы дегиль де, тюшюндириджи бир усулда акс эттириле. (Мында икяеден койнинъ эски молласы ве яш молла да мисаль оларакъ кетириле биле).
Бу эсерде идеаль бир персонаж ёкъ, бельки, тек балалар бир гунасыздыр. Къалгъан эписи къараманлар - чешит, атта къапа-къаршы кейфиетлерге, маликлер. (Джады Валяны алайыкъ, онынъ ана дуйгъусыны)
Асылында, бу икяеде экзистенциаль меселеси энъ буюк эмиетте булуна.
Яни, эсернинъ серлевасындан башлап, аятнынъ манасы недедир, деген суали окъуйыджыгъа къоюла. Ялынъыз, олюмден сонъ къуртларгъа ем олмакътамы? Олюм исе озь юзюни, пек якъын мевджутлыгъыны тап эсернинъ башындан, балалар инсан къафасыны тапкъанындан, косьтере.
Ве, умумен, глобаль бир севиеде, инсан къальбинде иман не къадар муим олгъаныны да бу ерде анъламакъ мумкюн. Чюнки иман (тек диндарлыкъ дегиль, иляий къудретке сыгъынув) олмагъан юреклер теренден-терен бошлукъкъа далмакъталар. Ичлерини къаранлыкъ къаплай.
Инсан сыфатында олгъан, башкъа адамларгъа зарар кетирген, джанына къаст эткен кимдир ер юзюнде яшамалымы, джезасыны ким бермели? Ве даа да бунъа бенъзеген муреккеп суаллер окъуйыджыны раатсызламакъта.
Ве даа бир шей, икяедеки натурализм белли бир кучюнен инсаннынъ игренчини, къоркъусыны, нефретини уянта. Бу да эсернинъ айры бир хасиети. Бу ерде манъа "Ем" икяеси Джемиль Сейдаметнинъ "Къуртлагъан кокюс" икяесинен бираз сесленген киби кельди.
Мустафа бейге сынъыры олмагъан иджат тилемектем ве янъы эсерлерини буюк меракънен беклемектем.