Макъаленинъ азырланмасында дестек косьтерген «Qırım. Junior» такъымынынъ ёлбашчысы Сусанна Джемилева ве къыз къардашым Эльзара Сафетовагъа самимий тешеккюрлер бильдирем

Сонъки девир къырымтатар эдебияты ве неширлернинъ чешитлигине даир бир бакъыш

1.

Къырымтатар эдебиятынынъ илерилев ёлу чокъ асырлардан эвель башланды. Теткъикъатчылар, алимлер онынъ девирлерге болюв, тасниф киби ишине озь иссесини къоштылар. Земаневий эдебият анъламыны бельгилемек ичюн, оны да айрыджа бир болюмлерге кесип, бакъып чыкъмакъ мумкюн. Ве, алайыкъ, Совет Бирлиги даркъап, къырымтатарлар авдети юзь берген девирден бугуньге къадар заманы ичинде нешир олгъан, дердж этильген шейлерни земаневий эдебият, деп бельгилесек, бу вакъытнынъ ичинде де бир къач тарифни къайд этмек олур, фикиримиздже.

Тарихта олып кечкен денъишмелерге бинаэн, энъ сонъки, энъ янъы неширлер боюнджа сёз юрьсетильсе, бельки, сонъки он-он бир йыл девирини айрыджа бакъып чыкъмакъ керек оладжакъ. Бундан эвель (яни 1990-нджы – 2014-нджи сенелер девирини айтсакъ) чыкъкъан китаплар иле багълы бойле къыскъа малюматны бермеге мумкюн.

1990-2014 сенелернинъ девамында, къырымтатарлар, озь вазиетининъ эм менфий, эм мусбет алларында, эм девлет, эм спонсорлар, чешит грантлар, фондларнынъ ярдымынен, къырымтатар тилинде китапларны, белли бир микъдарда, дюнья юзюне чыкъармагъа икътидары етти. Бу азлыкънынъ себеплери - авдетнинъ башында маддий етишмемезликлер, ерли девлетнинъ бу меселеге кереги къадар эмиет бермемеси, ве даа бири, огренильген девиримизге кельгенде, халкъ озь ана тилини кереги севиеде файдаланып олмагъаны, бираздан сонъ, Интернетнинъ пейда олувынен асла да кягъыт китапларгъа меракънынъ азлашкъаны, эдебияткъа дикъкъатнынъ сёнюккени. Керчек айтсакъ, сонъки къайд этильген делиль тек бизим халкъта юзь бермей, дюньядже буны эслемектелер. Лякин къырымтатар эдебияты ичюн, башкъаларгъа коре бойле вазиет пек дуюлгъан тесир бильдире. Ана тилине алыштырмакъ арекетини, корьгезме ве сеслендирме алетлери вастасынен телеяйынлар ве айны заманда Интернет де эльде этип башладылар. Лякин халкъта бедий эдебияткъа олгъан меракъ буларгъа коре баягъы аз дереджедедир. Айтайыкъ, бугуньде ана тилимиздеки бедий эдебиятнынъ басылмасыны талап эткенлер бар. Эсерлер озю аз, окъугъанлар да чокъ дегиль, деген меселе мейдангъа чыкъарыла. Лякин бу талапларнынъ бильдирильмеси самимийми, меселени чезмек ичюн бир ёлмы, я да ялынъыз «лаф олсун, молла акъам» денъильген киби тюрлю пабликлерде вакъыт кечирювми, догърусы белли дегиль. Макъале девамында эдебиятымызны огге сюрюв арекетинде фаалиет косьтергенлери акъкъында сёз юрьсетиледжек.

Эвельде олгъан шейлерге къайтсакъ, буларны хатырлайыкъ. 1990-нджы сенелерден башлап, китаплар «Таврия», «Тарпан», «Къырымокъувпеднешир», «Доля», «Издательский дом «Тезис» киби нешриятларда чыкъарылды. «Арзы», «Ненкеджан» ве балалар ичюн «Арманчыкъ» журналлары чыкъып башладылар. Эдебият эм кирил, эм латин уруфатларында басыла эди. «Хазине» ве «Терджиман» киби тюкянлардан ана тилимизде ве къырымтатарлар мевзусынен алякъалы китапларны сатын алмагъа мумкюн ола